กฎหมายควบคุมการใช้ AI ประเทศใดเริ่มบังคับใช้บ้างแล้ว | กฎหมาย 4.0
ทั้งเพื่อช่วยในการอำนวยความสะดวก
เช่น ระบบสแกนใบหน้า ระบบสั่งการด้วยเสียง ไปจนถึงการคิดวิเคราะห์ที่ซับซ้อน เช่น
การวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อการวางแผนทางธุรกิจ
อย่างไรก็ดี
เทคโนโลยีใดๆ มักมาพร้อมกับปัญหาโดยเฉพาะในเชิงจริยธรรมและความรับผิดทางกฎหมาย
หลายประเทศจึงเร่งร่างและตรากฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาและการใช้
AI
อย่างปลอดภัยและเป็นธรรม เพื่อใช้ในการกำกับควบคุมทั้งผู้พัฒนาระบบ
ผู้ใช้งาน และระบบ AI เอง
โดยพยายามที่จะสร้างสมดุลระหว่างนวัตกรรมกับความมั่นคงทางสังคม
สหภาพยุโรปได้ออก
Artificial
Intelligence Act (AI Act) เพื่อควบคุมการใช้ AI ที่มีความเสี่ยงสูง
และป้องกันการนำไปใช้ในทางที่ขัดต่อค่านิยมของสหภาพยุโรป
หรือละเมิดต่อสิทธิมนุษยชนโดยเริ่มมีผลใช้บังคับในปี 2568 กฎหมายฉบับนี้แบ่งประเภท
AI ตามระดับความเสี่ยงและกำหนดข้อบังคับที่เหมาะสมสำหรับแต่ละระดับความเสี่ยง
ดังนี้
(1)
AI
ที่มีความเสี่ยงที่ยอมรับไม่ได้ (Unacceptable risk) - ระบบ AI ที่อาจเป็นภัยคุกคามต่อความปลอดภัย
การดำรงชีวิต และสิทธิของประชาชนอย่างชัดเจน จึงห้ามไม่ให้ดำเนินการ เช่น การใช้ AI
ในการเก็บข้อมูลและวิเคราะห์พฤติกรรมเพื่อกำหนดคะแนนของประชาชนและนำไปใช้เพื่อกำหนดการได้รับสิทธิพิเศษหรือถูกจำกัดสิทธิบางประการ
(2)
AI
ที่มีความเสี่ยงสูง (High risk) - ระบบ AI ที่อาจส่งผลต่อหรือก่อให้เกิดความเสี่ยงร้ายแรงต่อสุขภาพ
ความปลอดภัย หรือสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชน จึงต้องขออนุญาตก่อนดำเนินการ เช่น
การใช้ AI ในทางการแพทย์เพื่อวินิจฉัยโรค
หรือใช้ในการคัดเลือกผู้สมัครงาน
(3)
AI
ที่มีความเสี่ยงจำกัด (Limited risk) - การใช้
AI ประเภทนี้
กฎหมายกำหนดให้ต้องแจ้งผู้ใช้บริการว่ากำลังมีการใช้งาน AI เพื่อไม่ให้เกิดความเข้าใจผิดและให้เกิดความโปร่งใสในการใช้งาน
เช่น AI chatbot
(4)
AI
ที่มีความเสี่ยงน้อย (Minimal risk) - AI ที่เป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำวันและไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อความปลอดภัยหรือสิทธิของบุคคล
จึงไม่ได้มีการกำหนดหลักเกณฑ์ใดให้ดำเนินการ เช่น กรณี AI ที่ใช้เล่นเกม
หรือกรองสแปมเมล
สำหรับในสหรัฐอเมริกา
แม้ยังไม่มีกฎหมายกลางที่บัญญัติในเรื่อง AI แต่หลายมลรัฐเริ่มบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับ
AI แล้ว เช่น
อาร์คันซอว์
ได้ออก Arkansas
Act 927
ซึ่งกำหนดเรื่องสิทธิความเป็นเจ้าของในเนื้อหาและการฝึกอบรมแบบจำลอง (model
training) ที่สร้างขึ้นโดยใช้ AI โดยกฎหมายกำหนดให้ผู้ป้อนคำสั่งเป็นผู้มีสิทธิเป็นเจ้าของเนื้อหาเหล่านั้น
บนเงื่อนไขว่างานที่สร้างขึ้นนั้นต้องไม่ละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาของผู้อื่น
ในทำนองเดียวกัน
ผู้ที่ให้ข้อมูลเพื่อฝึกอบรมแบบจำลองปัญญาประดิษฐ์เชิงสร้างสรรค์ (generative
AI) ก็จะเป็นเจ้าของผลลัพธ์แบบจำลองที่ได้ฝึกมา
หากข้อมูลที่ใช้ได้มาโดยชอบด้วยกฎหมาย
และไม่มีการโอนสิทธิความเป็นเจ้าของผ่านสัญญาล่วงหน้า
ทั้งนี้ยกเว้นในกรณีสัญญาจ้างทำของ ซึ่งแม้ผู้รับจ้างจะใช้ AI ในการสร้างงานขึ้นมา ผู้ว่าจ้างจะเป็นเจ้าของงานเหล่านั้น
โคโลราโด
ได้ออก Colorado
AI Act ซึ่งนับได้ว่าเป็นกฎหมาย AI ฉบับสมบูรณ์ฉบับแรกของสหรัฐฯ
และจะมีผลบังคับใช้ในปี 2026
กฎหมายฉบับนี้กำหนดหน้าที่ทั้งต่อนักพัฒนาและผู้ใช้งานระบบ AI โดยเน้นไปที่ระบบ AI ที่ใช้ในการตัดสินใจแบบอัตโนมัติ
และนิยามระบบ AI ที่มีความเสี่ยงสูงว่าคือระบบที่เมื่อนำมาใช้งานแล้ว
จะตัดสินใจเองหรือมีส่วนสำคัญในการตัดสินใจที่ส่งผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญทางกฎหมายหรือเทียบเท่า
เช่น
ส่งผลต่อการเข้าถึงหรือเงื่อนไขของบริการต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น การศึกษา การจ้างงาน
การรักษาพยาบาล ฯลฯ
นอกจากนี้กฎหมายฉบับนี้ให้ความสำคัญในเรื่องอคติและการเลือกปฏิบัติ
โดยกำหนดให้ผู้พัฒนาและผู้ใช้งานระบบ AI ต้องใช้ความระมัดระวังอย่างสมเหตุสมผลในการหลีกเลี่ยงการเลือกปฏิบัติในการตัดสินใจที่มีผลกระทบในด้านต่าง
ๆ ที่กล่าวถึงข้างต้น
ญี่ปุ่น
ได้ออกกฎหมายว่าด้วยการส่งเสริมการวิจัย พัฒนาและการใช้เทคโนโลยีที่เกี่ยวข้องกับ AI
ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อส่งเสริมและผลักดันนโยบายด้าน AI อย่างครอบคลุมและเป็นระบบ
โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนและส่งเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศอย่างมั่นคง
และได้กำหนดหลักการพื้นฐานที่สำคัญคือ
การดำเนินการอย่างเหมาะสมเพื่อป้องกันผลกระทบในทางลบ เช่น
การนำไปใช้ในทางอาชญากรรม การรั่วไหลของข้อมูลส่วนบุคคล และการละเมิดลิขสิทธิ์
นอกจากนี้ยังกำหนดให้จัดทำแผนพื้นฐานด้าน
AI
และจัดตั้งศูนย์ยุทธศาสตร์ AI ภายใต้การนำของนายกรัฐมนตรี
เพื่อประสานนโยบายระดับชาติด้าน AI อย่างเป็นเอกภาพ
ประเทศไทย
อยู่ระหว่างการปรับปรุงร่างหลักการของกฎหมายว่าด้วยปัญญาประดิษฐ์
ซึ่งภายใต้ร่างหลักการของกฎหมายใหม่นี้ มีการกำหนดให้ใช้ Sandbox
เพื่อเป็นกลไกในการช่วยทดสอบ AI ภายใต้สภาพแวดล้อมที่มีการควบคุมอย่างใกล้ชิด
โดยมีหน่วยงานกำกับดูแล
เข้ามาร่วมดูแล ให้คำแนะนำ และช่วยประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น
เพื่อลดความเสี่ยงก่อนนำไปใช้จริง
โดยเฉพาะในกรณีที่เกี่ยวข้องกับข้อมูลส่วนบุคคลหรือกลุ่มเปราะบาง
ถือเป็นแนวทางสร้างสมดุลระหว่างการส่งเสริมนวัตกรรมอย่างยั่งยืนและการคุ้มครองสิทธิประชาชน
นอกจากนี้
ประเทศไทยยังมีกฎหมายที่อาจควบคุมการใช้ AI ได้บางส่วน
เช่น พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล พ.ศ. 2562 (PDPA) ในเรื่องการใช้
AI ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล และพ.ร.บ.
ว่าด้วยการกระทำความผิดเกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ. 2560 ที่อาจใช้ควบคุมการใช้งาน deepfake
อย่างไรก็ตาม
กฎหมายเหล่านี้ไม่ได้ถูกออกแบบมาเพื่อรองรับความซับซ้อนของ AI
ในปัจจุบัน โดยเฉพาะเรื่องความรับผิดทางแพ่งและอาญาหาก AI ทำให้เกิดความเสียหาย เช่น รถยนต์ไร้คนขับชนคน
ดังนั้น
จึงหวังว่าไทยจะเร่งออกกฎหมายเพื่อควบคุมการใช้ AI และในระหว่างนี้ ควรเร่งปลูกฝังแนวคิดการใช้ AI อย่างมีจริยธรรมควบคู่ไปด้วย
ทั้งควรพิจารณาจัดตั้งคณะกรรมการกำกับดูแล AI แห่งชาติ
ที่มีผู้เชี่ยวชาญจากศาสตร์ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง
เช่น
คอมพิวเตอร์ วิศวกรรม คณิตศาสตร์ เศรษฐศาสตร์ กฎหมาย สิทธิมนุษยชน และจริยธรรม
เพื่อช่วยกันวางกฎเกณฑ์โดยคำนึงถึงปัจจัยต่างๆ ได้ครบถ้วนและสามารถใช้ได้จริง.
ที่มา
:
กรุงเทพธุรกิจ
วันที่
8 กันยายน 2568
